De wiskunde van integriteit

Heb je Steven Spielberg’s Bridge of Spies al gezien? De film is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van James Donovan en speelt zich af ten tijde van de Koude Oorlog. Een spannende film die gaat over integriteit… en dan vooral over de moeilijke kant ervan. Want hoe hard we ook roepen dat integriteit een groot goed is, in de praktijk blijft het een moeilijk concept dat vaak nadelen met zich meebrengt. Het is niet fraai, maar er zijn genoeg situaties te noemen waarin je liever wat minder integer handelt dan je zou kunnen. In Bridge of Spies komt dit dilemma heel duidelijk naar voren, maar is voor de verandering ook de oplossing terug te vinden.Gebracht met de nodige drama en een stevige portie feel good, die alleen Hollywood aan een dergelijk verhaal kan toebedelen.

Advocaat James Donovan (gespeeld door Tom Hanks) wordt gevraagd om een Russische spion te verdedigen die tijdens de Koude Oorlog is opgepakt in Amerika. Dit verzoek komt van de hoogste orde, omdat ze de wereld willen laten zien dat de Rus een eerlijk proces krijgt, zoals dat in Amerika de norm is. Donovan accepteerd uiteindelijk en neemt de verdediging uiterst serieus op zich. Al snel komt hij er achter dat hij de enige man in Amerika is die de Rus een eerlijk proces wil geven. Desondanks spant hij zich tot het uiterste in om de verdediging zo goed mogelijk te voeren. Een integere man en advocaat dus. Dat klinkt allemaal prachtig en eervol, maar meteen blijkt dat Donovan hierdoor net zo gehaat wordt als de Russische spion zelf. Zelfs de Rus kan maar niet geloven dat Donovan zo zijn best doet. In plaats van een beloning voor zijn eerbare houding, wordt Donovan bedreigt, zijn huis beschoten en worden zijn andere werkzaamheden van hem afgenomen. Hij wordt als een verrader bestempeld, als niet-integer. En dat laat de kern van het probleem van integriteit zien. Je integriteit wordt beoordeeld door de buitenwacht, maar gedefinieerd door jezelf. Je kunt alleen op individueel niveau bepalen wat in een specifieke situatie integer is en wat niet. Alleen jij beschikt over alle benodigde informatie. Je moet daarbij houvast zoeken bij je eigen abstracte principes en overtuigingen. Vervolgens zal de buitenwacht een oordeel vellen over je gedrag en je belonen of bestraffen voor je integriteit. Het probleem is dat het collectief hierbij niet terug kan vallen op één universele set principes en overtuigingen. Daarnaast komen oordelen van buitenaf heel wat minder consequent en goed gefundeerd tot stand dan we graag zouden willen. Zo kon het gebeuren dat heel Amerika oorlog voert uit naam van haar eigen rechtstaat en manier van leven, en tegelijkertijd een advocaat verguist die zich inzet voor de uitvoering van diezelfde zaken. Zo kon het gebeuren dat Donovan moest kiezen tussen integer zíjn of in de ogen van zijn omgeving integer líjken.

Integriteit vs. de schijn van integriteit

Het zou mooi zijn om te beweren dat Donovan juist handelde, omdat alleen zijn eigen oordeel over zijn integriteit er écht toe doet. Maar ik denk niet dat iedereen in zijn positie hetzelfde gedaan zou hebben. Wanneer de buitenwereld je er juist voor veroordeeld, dan is het best aantrekkelijk (en minder gevaarlijk) om te kiezen voor de schijn van integriteit. Dat je daar je integriteit voor op moet geven, is dan misschien maar een prijs die je moet betalen.

Waar is nu het feel good-element? Dat is te vinden in het vervolg van het verhaal. Door Donovan’s inzet wordt de Rus uiteindelijk niet ter dood veroordeeld en kan hij later mogelijk geruild worden voor een in Rusland gevangen genomen Amerikaanse piloot. Een ruil die door Donovan in het diepste geheim tot stand gebracht moet worden. Ook hier gaat Donovan veel verder dan redelijkerwijs van een hem gevraagd mag worden. Hij zet opnieuw zijn integriteit in om het onderste uit de kan te halen. En zonder te verklappen hoe de film verloopt, kan ik zeggen dat het voor Donovan goed afloopt. Waar hij eerst landverrader nummer 2 werd, eindigt hij als held van de hoogste integere orde.

En dat is ook meteen het goede nieuws. Daar vond ik de sleutel tot het integriteitsprobleem. Integer zijn doe je niet alleen omdat je zelf wilt weten dat je het bent. Er is ook een rationele, haast wiskundige reden om het écht te zijn en je niet te laten verleiden tot alleen maar schone schijn. Wanneer je integer handelt volgens je eigen zuivere definitie, heb je altijd nog de kans dat men je ook als integer zal beoordelen. Misschien moet je er langere tijd op wachten, maar het kán in ieder geval altijd nog. In dat geval kom je met 1+1 uit op 2. Wanneer je kiest voor enkel de schijn van integriteit, weet je zeker dat het nooit meer tot echte integriteit kan komen. Dan kom je dus nooit verder dan 0+1= 1. Sterker nog, de schijn van integriteit houdt zelden stand, waardoor je zelfs weer helemaal op 0 kunt eindigen.

Tegen het einde van de film probeert iemand uit te leggen dat hij zich integer gedragen heeft. Donovan reageert gerustellend met de woorden: ‘Het maakt niet uit wat anderen van je denken, jíj weet dat het zo is en dat is genoeg’. Ik zou willen dat we ons hier allemaal onvoorwaardelijk bij aan zouden sluiten, ook in echt moeilijke situaties. Maar als ik heel eerlijk ben, vind ik het fijn om te weten dat we daarnaast dus ook nog een “berekende reden” hebben om vast te houden aan onze integriteit. Dat klinkt niet zo fraai, maar het lijkt me wel zo integer om het eerlijk toe te geven.