Humor helpt?!

Een goeie grap is de beste manier om het ijs te breken. Als je kans ziet om er met elkaar om te lachen, is het probleem al voor 80 % opgelost. En dan is lachen, volgens oudhollandse tegeltjeswijsheid, óók nog eens het beste medicijn. De conclusie lijkt duidelijk: gooi er in iedere lastige situatie een stevige dosis humor tegenaan. Of toch niet? Een luchtige, leuk bedoelde grap kan ook genadeloos doodslaan, kwetsen of de stemming nog grimmiger maken dan hij al was. De lijn tussen een behulpzame grap en een schadelijke grap is gevaarlijk dun. De grens ligt echter altijd op dezelfde plek en overschrijding kan met enige oplettendheid dus voorkomen worden.

Niet iedereen heeft hetzelfde gevoel voor humor. Dezelfde grap slaat bij de één geweldig goed aan en creëert bij de ander een ongemakkelijke stilte. Je zou daarom kunnen zeggen dat je bij lastige gesprekken maar beter helemaal weg kunt blijven van goedbedoelde grappen en grollen. Psychologen stellen echter dat humor juist een creatief verwerkingsmechanisme is voor ongemakkelijke gevoelens en gedachten. Geen wonder dus dat de moppentrommel juist bij gespannen situaties vaak opengetrokken wordt. Het is een manier om ons te helpen omgaan met zaken waar we juist moeite mee hebben. En eerlijk is eerlijk, het zijn de grappen over ongemakkelijke onderwerpen waarmee cabaretiers de zalen plat krijgen.

Humor is dus een veelgebruikt verwerkingsmechanisme. Dat neemt helaas niet weg dat een verkeerd geplaatste grap de pijn juist moeilijker te verdragen maakt. Dat is het laatste wat je wilt doen in een toch al gespannen gesprek. Maar waar ligt de grens? Wanneer ga je te ver?

Na de aanslagen van 11 september leek iedereen zich te beseffen dat deze gebeurtenis zo gruwelijk was voor grappen. Drie weken later opende cabaretier Gilbert Gottfried zijn show in de Friar’s Club echter met de grap: ‘Ik moest naar Californië. Er was geen rechtstreekse vlucht, ze moesten een tussenstop maken in het Empire State Building’. Het publiek reageerde massaal met boegeroep en mensen verlieten de zaal onder uitroepen als: ‘Daarvoor is het nog veel te vroeg’. Gottfried was de grens overgegaan. Hij had een grap gemaakt over een onderwerp dat daar simpelweg nog veel te pijnlijk voor was. Voor cabaretiers zou je kunnen zeggen dat ze pas grappen mogen maken over onderwerpen waar mentale littekens over bestaan, niet over onderwerpen waar nog mentale wonden van zijn.

Voor alle gewone stervelingen in een lastig gesprek, geldt een veel strakkere en makkelijkere vuistregel. In die situaties zijn we niet met elkaar in gesprek om grappig te zijn of vermaakt te worden. We zijn met elkaar in gesprek om een belangrijk onderwerp te adresseren. De vuisteregel is dan: maak geen grappen over onderwerpen die pijnlijk kunnen zijn voor de ander. Het enige wat een grap over een dergelijk onderwerp je kan brengen, is dat het op een pijnlijke manier jouw eigen ongemak laat zien. Er zijn heel wat minder schadelijke manieren om je ongemak te tonen. Laat bij pijnlijke onderwerpen de humor gewoon helemaal achterwege en bewaar je vermogens voor een goeie grap voor een gemakkelijker onderwerp, een beter moment of een ander publiek.