I’m not here to make friends

“I’m not here to make friends, I’m here to become America’s Next Top Model”. Dit is één van de meest bekende uitspraken uit de modellenwedstrijd van Tyra Banks, die al jarenlang wereldwijd op tv is. Je hoeft het programma niet gekeken te hebben om je een voorstelling te maken van wat er bedoeld wordt met de uitspraak. Vrij vertaald betekent het zoveel als: ik kan me misdragen zoals ik wil, ik kom hier niet om aardig gevonden te worden, maar om de wedstrijd te winnen. En dat is nu precies de inschattingsfout die velen van ons in allerlei situaties maken. We denken dat als we een bepaald doel nastreven, dat we geen aandacht hoeven te besteden aan andere zaken, simpelweg omdat die niet direct verband houden met ons doel. Daarbij zien we één belangrijk feit over het hoofd. Het houdt wel degelijk direct verband met elkaar. Dat komt door wat ze in de psychologie het halo-effect en het horn-effect noemen.

De Engelse term halo verwijst naar de heiligenkrans die engeltjes vaak afgebeeld krijgen boven hun hoofd. Het halo-effecthoudt in dat de aanwezigheid van een positieve kwaliteit (onbewust) de indruk wekt dat andere positieve kwaliteiten ook aanwezig zullen zijn. Wanneer je iemand op een feestje spreekt die heel aardig en onderhoudend op je overkomt, dan zal je al snel inschatten dat die persoon bijvoorbeeld ook veel geld aan goede doelen schenkt, een echte dierenvriend is of heel deskundig is in zijn vakgebied. Sterker nog, wanneer je na het waarnemen van een positieve kwaliteit een andere negatieve kwaliteit bespeurt, zal je die sneller afdoen als een foutje, een uitzondering of als onbelangrijk. Tel daar nog eens bovenop dat onze verwachtingen onze waarnemingen vaak enorm bepalen en dan kun je je wel indenken dat de consequenties van het halo-effect heel groot kunnen zijn.

Het tegenovergestelde van het halo-effect,is het horn-effect.Hornverwijst juist naar de hoorntjes die vaak op duiveltjes afgebeeld worden. Het houdt in dat het waarnemen van een negatieve kwaliteit de indruk wekt dat andere negatieve kwaliteiten ook aanwezig zullen zijn. Het model dat al haar fatsoen achterwege laat omdat ze enkel de wedstrijd wil winnen, loopt dus het risico dat haar goede prestaties in de wedstrijd niet als zodanig erkend worden door de werking van het horn-effect.

Het halo-and-Horn-effectis een van de meest voorkomende en meest onderschatte dynamieken uit de psychologie. En dat terwijl we allemaal zo dol zijn op dit soort “weetjes”. De boeken en tv-programma’s zijn niet aan te slepen op dit gebied. Zouden we ons er dan niet wat meer naar gaan gedragen? Als we solliciteren naar een functie waarin we alleen maar achter een beeldscherm software programmeren, helpt het om meer positieve kwaliteiten uit te stralen dan alleen deskundigheid op dat gebied. Datzelfde geldt voor wanneer we een voorstel presenteren aan onze collega’s of wanneer we gekozen willen worden als voorzitter van de ouderraad. Wed op meerdere paarden tegelijk en je winkansen nemen exponentieel toe!

Wat ze zich in de genoemde modellenwedstrijd dus lang niet allemaal realiseren, lijken ze in de aanloop van het Eurovisie Songfestival heel goed te beseffen. Het is geen geheim dat de deelnemers die op voorhand veel positieve aandacht naar zich toe weten te trekken van het grote publiek en de media, beter scoren in de wedstrijd zelf. Die aandacht hoeft dan helemaal niets te maken te hebben met iemands zangkwaliteiten. Vorig jaar trok de kandidate uit Malta ten strijde met de bekendmaking van haar zwangerschap. De Balkan-deelnemers gaven gezamenlijk een feestje en onze eigen Douwe Bob opende zijn eigen stamkroeg in Stockholm. They are there to make friend… because they want to win the contest. We zullen zien wat de kandidaten dit jaar allemaal uit de kast zullen halen.